Doemscenario CPB: tot 1,1 miljoen huishoudens in de problemen door prijsdreun

De rekenmeesters hebben uitgezocht wat er gebeurt als energie eind 2023 drie (basisscenario) tot zeven (donkerste scenario) keer zo duur zou zijn als begin 2021. In mei 2022 was energie ongeveer vijf keer zo duur als begin 2021. Brandstofprijzen liggen momenteel zelfs al wat hoger dan in het donkerste scenario.

In het basisscenario komen dan 170.000 huishoudens extra in de knel, in het donkerste zijn dat er nog eens 650.000. Dat betekent dat, samen met de half miljoen huishoudens die al niet rond kon komen, 9 tot 15% van de bevolking iedere maand problemen heeft met betalen van hun maandelijkse lasten en andere noodzakelijke uitgaven. Dat gaat in het donkerste scenario dus om ruim 1,1 miljoen huishoudens.

Het planbureau heeft ervoor gekozen scenario’s door te rekenen voor eind 2023, omdat dan vrijwel alle huishoudens al te maken zullen hebben met de nieuwe, hogere energietarieven. Nu is dat nog niet voor iedereen het geval.

Tekorten

Deze honderdduizenden huishoudens komen in het basisscenario gemiddeld €75 tekort, en in het donkerste €130, al zijn er ook ruim 100.000 huishoudens die iedere maand zo’n €500 te weinig zullen hebben. Ruim de helft van de huishoudens kan het hoge prijsniveau dankzij reserves ruim een jaar volhouden zonder de uitgaven te verlagen, maar liefst 350.000 huishoudens houdt het maximaal drie maanden vol. Zij hebben vrijwel geen financiële buffers.

Vooral huishoudens met een laag inkomen (tot €1500 bruto per maand voor een alleenstaande of €2070 voor een stel) komen in de problemen. Liefst 84% van deze groep zou in het donkerste scenario problemen hebben om rond te komen, of heeft dat al eerder. Ook van de groep net boven die lage inkomens, tot een modaal salaris, komt ongeveer een kwart niet meer rond in het donkerste scenario.

Ⓒ ANP/HH

Van de groep die betalingsproblemen zou krijgen heeft 39% een baan. Een slordige 27% is gepensioneerd, 69% is huurder, 61% is alleenstaand, 18% heeft kinderen en 63% heeft een auto. Ook bij de groepen met een hoger inkomen zal een deel van de huishoudens betalingsproblemen krijgen door de prijsstijgingen.

Oplossingen

De tegemoetkomingen van het kabinet – tijdelijke btw-verlaging en hogere teruggave op energie, accijnsverlaging op brandstof, eenmalig €800 voor lagere inkomens – zijn voor deze kwetsbare huishoudens geen structurele oplossingen, oordeelt het CPB. De maatregelen komen bovendien deels bij groepen terecht die ze niet nodig hebben. Het isoleren en verduurzamen van woningen is evenmin dé oplossing, want het kost tijd, en beperkt bovendien maar deels het energieverbruik.

Deze kwetsbare huishoudens zouden wel zijn geholpen met hogere uitkeringen, een hoger minimumloon of bijvoorbeeld ’het verzilverbaar maken van heffingskortingen’, schrijft het planbureau in de aanbevelingen. Dat laatste is een plan uit het D66-verkiezingsprogramma, waarbij huishoudens die geen of te lage inkomsten hebben, een belastingkorting in geld krijgen uitgekeerd. „Oplossingen zijn aan de politiek”, benadrukt hoofdonderzoeker Diederik Dicou. „Wij laten alleen zien wat er in bepaalde scenario’s gebeurt.”