Nieuwjaarsboodschap: Nieuw perspectief op bestaanszekerheid

Weblog | 22 december 2021

Het was een veelbewogen jaar, voor Nederland en het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting. De gevolgen van de coronacrisis voor de huishoudportemonnee werden langzaam duidelijk en de energierekening steeg explosief. En ook in 2022 staat er ongetwijfeld weer het nodige te gebeuren, met onder andere een nieuw kabinet en de nog steeds aanhoudende coronacrisis.

Bestaanszekerheid is waar we ons als Nibud elk jaar hard voor maken. Iedereen zou in staat moeten zijn om van het sociaal minimum zelfstandig te bestaan. Ongeacht wie je bent, waar je vandaan komt of waar je woont. Een Nederland zonder geldproblemen, dat is onze droom.

Aandacht voor financiële problemen

Er zijn verschillende groepen die nog steeds niet rond kunnen komen, ondanks dat ze gebruikmaken van alle regelingen of toeslagen waar ze recht op hebben. Veel mensen zitten financieel gezien klem en worstelen met het systeem van toeslagen en lokale tegemoetkomingen. In die zin wordt 2022 een spannend jaar. Het nieuwe regeerakkoord geeft veelbelovende aanzetten rond een stijging van het minimumloon en de uitkeringen en het afschaffen van de kostendelersnorm voor jongeren tot 27. Maar the proof of the pudding is in the eating; veel zal aankomen op de praktische uitwerking de komende jaren.

Dat er werk aan de winkel is, is evident. 2,6 miljoen huishoudens geven aan dat ze moeite hebben met rondkomen. Daar moeten we samen over praten. Het is belangrijk om aandacht te blijven geven aan schulden en financiële stress. En daarbij is natuurlijk jong geleerd, oud gedaan. In dat opzicht biedt het nieuwe regeerakkoord veelbelovende woorden op het gebied van financiële educatie.

Wederzijds vertrouwen

Een probleem dat de laatste tijd steeds prominenter werd, is de complexiteit van het huidige toeslagenstelsel. Juist kwetsbare mensen komen daardoor in de knel. Alle reden om het toeslagenstelsel eenvoudiger te maken. Dat is een belangrijke voorwaarde voor het herstel van vertrouwen van de burger in de overheid. Ook hiervoor biedt het nieuwe regeerakkoord een nieuw perspectief dat handen en voeten moet krijgen.

Lang niet alle Nederlanders die recht hebben op toeslagen vragen ze daadwerkelijk aan. Sommige mensen omdat ze niet weten dat zij er recht op hebben, maar bij anderen is het een kwestie van angst. Als iemand een fout maakt, wordt dat snel als frauderen gezien. Niet voor niets blijft naar schatting zo’n 100 miljoen euro aan zorgtoeslagen op de plank liggen. Het toeslagenstelsel is te complex, en het is goed dat het hoog op de maatschappelijke agenda blijft staan.

Structureel in de knel

Afgelopen jaar zagen we ook wat de financiële gevolgen van de coronacrisis waren. In eerste instantie hadden we te maken met een gezondheidscrisis, maar die werd ook een financiële crisis. Daarbij kwam de bestaande tweedeling scherper aan het licht. De mensen die al konden sparen, zijn dat blijven doen en vaak nog meer ook. Maar mensen die niét konden sparen, moesten interen.

Ondanks economisch herstel blijft koopkrachtgroei voor veel Nederlanders beperkt, zeker nu prijzen (hard) stijgen. Energiearmoede wordt een steeds groter thema. Dat kan leiden tot grotere geldproblemen bij honderdduizenden Nederlanders. Voor sommigen kan elk tientje extra moeten uitgeven potentieel een probleem opleveren. Mogelijkheden om een prijsstijging op te vangen door ergens anders op te beknibbelen, zijn er voor lage inkomens eigenlijk niet.

Er is het afgelopen jaar best het nodige gedaan om de huishoudportemonnee van veel Nederlanders te stutten, zowel tijdens de coronacrisis als bijvoorbeeld rondom de energieprijzen. Daar krijgt het kabinet terecht lof voor, maar dat laat onverlet dat sommige groepen structureel in de knel zitten.

Ons 2021

Het Nibud heeft niet stilgezeten in 2021. We publiceerden verschillende onderzoeken, zoals ons studentenonderzoek. Daarin kwam naar voren dat studenten afhankelijker van hun ouders en daardoor minder financieel zelfstandig zijn geworden. Ook is de kennis van studenten over het studiefinancieringsstelsel is afgenomen. Ook onder mbo-studenten heerst er onwetendheid rondom de studiefinanciering. Bovendien lopen zij vaak inkomsten uit zorgtoeslag en belastingteruggave mis, doordat zij geen gebruik maken van de regelingen.

In onze vierde coronapeiling bekeken we wat de invloed van de lockdowns op de portemonnee is geweest. Daaruit bleek onder andere dat een kwart van de respondenten met minder dan € 2.000 spaargeld belegt. Inmiddels belegt 42 procent van de jongvolwassenen tussen de 18 en 30 jaar. Ruim een kwart belegt in cryptovaluta, terwijl die juist bijzonder risicovol zijn.

Met het rapport thuiswerkkosten legden we de basis voor een onbelaste thuiswerkkostenvergoeding van maximaal € 2 per dag, die per 1 januari 2022 officieel ingaat. Ook adviseerden we de Rijksoverheid opnieuw over de financieringslastnormen en berekenden we de inkomenseffecten van de stijging van de energieprijzen en het effect van verschillende compensatiemaatregelen daarop.

Een belangrijk onderdeel van ons aanbod voor consumenten zijn onze tools. Daar hebben we afgelopen jaar weer een aantal mooie toevoegingen aan kunnen doen. Met de WerkUrenBerekenaar krijgen gebruikers snel en gemakkelijk inzicht in wat meer of minder werken betekent voor hun portemonnee, zonder dat zij zichzelf in het complexe belasting- en toeslagenstelsel hoeven te verdiepen. En de vernieuwde Risicometer Lenen stimuleert verantwoord lenen doordat gebruikers snel en gemakkelijk inzicht krijgen in wat een lening betekent voor hun portemonnee.

Ook hebben we met Startpunt Geldzaken twee nieuwe geldplannen gerealiseerd. Het Geldplan Scheiden geeft inzicht in de financiële situatie voor en na scheiding. Het Geldplan Werkloosheid doet hetzelfde rondom baanverlies.

2021 stond deels ook in het teken van vluchtelingen en statushouders. Het Nederlandse financiële systeem is voor inburgeraars ingewikkeld en ze moeten daarin hun weg leren vinden. Daarom ontwikkelde het Nibud de Budgetcursus Statushouders. Voor gemeenten maakten we een Handreiking en Checklist Financiële redzaamheid, waarmee zij kunnen bepalen of een statushouder financieel redzaam is.

We deden natuurlijk nog veel meer. Zo lanceerden we Geldpraat, een podcast waarin jonge Nibud-collega’s allerlei geldzaken bespreekbaar maken. Verschillende organisaties verzochten het Nibud hun personeel voor te lichten over hun inkomsten en uitgaven, we leidden opnieuw een grote groep medewerkers uit de financiële sector op tot vrijwilliger geldzaken en maakten impact met onze mediaoptredens.

Tot slot adviseren we iedereen bedachtzaam te zijn en hulp te vragen bij het regelen van hun financiën als ze er zelf niet uit komen. Van maatschappelijke spelers zoals banken, verzekeraars en woningbouwcorporaties hopen we dat ze oog houden voor mensen die financieel in de knel komen. Het Nibud blijft zich hoe dan ook dagelijks inzetten voor hen en ieder ander met (dreigende) financiële problemen op de weg naar onze droom: een Nederland zonder geldproblemen.